Wat is het?

Wat is het Noorderlicht?

Het Noorderlicht (ook wel Aurora Borealis genoemd) is waarschijnlijk één van de meest spectaculaire natuurverschijnselen die wij op onze planeet waar kunnen nemen. Ben je op de goede plek, is het donker genoeg en is de hemel helder? Dan kan het Noorderlicht in verschillende kleuren en oneindig veel vormen aan de hemel verschijnen. Soms zie je het heel vaag en soms word je volledig overrompeld door een intense lichtshow, waarbij je niet meer weet waar je moet kijken. Wat je precies gaat zien (en of je het überhaupt gaat zien), dat weet je nooit!
 

 

Hoe ontstaat het Noorderlicht?

Hoewel je het Noorderlicht alleen kunt zien als het donker is, wordt het juist veroorzaakt door de zon. Behalve licht en warmte stuurt de zon onder andere ook geladen deeltjes richting de aarde. Als deze geladen deeltjes in het magnetisch veld van de aarde komen, worden ze afgebogen richting de noord- en zuidpool en komen ze in de atmosfeer terecht. Het Noorderlicht ontstaat wanneer de geladen deeltjes hier botsen met zuurstof- en stikstofatomen. Bij deze botsingen worden lichtdeeltjes gegenereerd. Als er voldoende botsingen ontstaan -en dus lichtdeeltjes worden gegenereerd- kunnen we Noorderlicht waarnemen. Hoe we het precies waarnemen, bijvoorbeeld hoe intens en welke kleuren, is onder andere afhankelijk van:

• de hoeveelheid geladen deeltjes die door de zon de atmosfeer in worden geslingerd;
• met welke snelheid,
• met welke atomen ze precies botsen (zuurstof of stikstof); en
• op welke hoogte dit gebeurt (doorgaans tussen de 80 en 300 km hoogte). 

Het meest intense Noorderlicht kunnen we waarnemen tijdens een zogenaamde 'substorm'. In deze specifieke fase is er o.a. sprake van een toename van de helderheid, hoeveelheid en bewegelijkheid van het Noorderlicht. Een substorm duurt meestal enkele minuten en heeft een specifieke op- en afbouw. Wil je meer over substormen weten? Lees hier verder.

Het Noorderlicht schematisch uitgelegd (bron: NASA)

Wil je meer weten over hoe het Noorderlicht ontstaat? Zie dan bijvoorbeeld dit informatieve filmpje van op www.visitnorway.com. Het geeft wat meer verdiepende informatie. Bekijk deze infographic als je meer wilt weten over hoe de verschillende kleuren van het Noorderlicht ontstaan. 

Waar kun je het Noorderlicht zien?

Het Noorderlicht kun je het beste zien in een geografisch gebied dat de ‘aurora zone’ wordt genoemd. Dit gebied bevindt zich pakweg tussen de 60 en 75 graden noorderbreedte. In Europa kun je het Noorderlicht het beste zien in IJsland en in het noorden van Noorwegen, Zweden en Finland. Ben je op zoek naar een avontuur buiten Europa? Dan zijn Alaska en het noorden van Canada en Rusland ook goede bestemmingen! Bij hele sterke Noorderlicht activiteit is het zelfs mogelijk om (fotografisch) Noorderlicht te zien in Denemarken, het noorden van Schotland en in uitzonderlijke gevallen Noord-Nederland. Je zult het dan in aan de noorderlijke horizon met een dieprode kleur waar kunnen nemen, meestal samen met wat groen. 

De aurora zone (bron: University of Alaska Geophysical Institute)

Wanneer kun je het Noorderlicht zien?

Afhankelijk van je locatie kun je het Noorderlicht het beste zien van eind augustus tot begin april. Het Noorderlicht is er eigenlijk het hele jaar, maar je kunt het alleen zien als het donker genoeg is. In het poolgebied gaat de zon in de zomer niet onder (middernachtzon) en is het dus niet mogelijk het Noorderlicht te zien. Om het Noorderlicht te kunnen zien is het verder belangrijk dat er geen of niet te veel bewolking is. Het helpt ook als je op een plek bent met zo min mogelijk lichtvervuiling.

Statistisch gezien is de kans het grootste om het Noorderlicht rond ‘magnetic midnight’ te zien, wanneer de magnetische polen precies op één lijn liggen. Dit is ergens tussen 23.00u en 0.00u. Je kunt het echter op elk willekeurig moment van de avond zien; als het maar donker genoeg is. In de donkstere maanden van het jaar kan dat al om 16.00u zijn! Onderstaande foto is bijvoorbeeld om 16.23u genomen:
 

Kun je het Noorderlicht voorspellen?

Het Noorderlicht is een uniek natuurverschijnsel; geen één avond is hetzelfde. Het is dan ook onmogelijk om het Noorderlicht nauwkeurig te voorspellen. Er zijn echter wel manieren om een indicatie te krijgen van de activiteit, zowel op korte als lange termijn.

KP-index

De bekendste 'voorspeller' van het Noorderlicht is de KP-index. Deze geeft de mate van geomagnetische activiteit aan. De KP-index loopt van 0 tot 9 en hoe hoger de KP-index, des te beter zijn de kansen om het Noorderlicht te zien. De KP-index geeft ook een indicatie van hoe ver zuidelijk je het Noorderlicht kunt zien. Zoals je in onderstaande afbeelding kunt zien, kun je bijvoorbeeld bij een KP van 3 het Noorderlicht tot in Trondheim (halverwege Noorwegen) zien. Maar om het Noorderlicht in Nederland te kunnen zien moet de KP 7 of zelfs 8 zijn. 

Bron: NOAA Space Weather Prediction Center

In mijn ervaring geeft KP vaak een onnauwkeurige indicatie van wat je kunt verwachten. Het komt bijvoorbeeld regelmatig voor dat je getrakteerd wordt op een goede show ondanks een lage voorspelde KP-waarde en omgekeerd. Bovendien duurt het even voordat de KP-voorspelling is bijgewerkt, terwijl het Noorderlicht juist snel kan verschijnen en weer kan verdwijnen. Daardoor is het hoogtepumt soms al voorbij, voordat de KP-index is bijgewerkt. Aan de hand van de zonnewindgegevens kan er een betere indicatie worden verkregen.

OVATION-model

Een ander model dat kan worden gebruikt  voor het voorspellen van het Noorderlicht is het OVATION-model (ook wel NOAA Noorderlicht-voorspelling). Dit model geeft een korte termijn voorspelling van de locatie en intenstiteit van het Noorderlicht in de aurora zone weer. De intensiteit van het Noorderlicht wordt weergegeven in verschillende kleuren, van groen (zwakke/normale activiteit) tot geel (sterkere activiteit) tot rood (zeer sterke activiteit). Dit ziet er als volgt uit:

Zonnewindparameters

Door de zonnewindgegevens te begrijpen en op de juiste manier te interpreteren, kunnen we de meest nauwkeurige indicatie krijgen van wat we kunnen verwachten. De wisselwerking tussen de zonnewind en de magnetosfeer van de aarde vormt immers de basis voor het ontstaan van het Noorderlicht. De zonnewind doet er normaal gesproken 2 tot 4 dagen over om van de zon naar de aarde te reizen. De belangrijkste satelliet die gegevens over de zonnewind meet, heet het Deep Space Climate Observatory (DSCOVR). DSCOVR bevindt zich op het eerste Lagrangepunt (L1), op ongeveer 1,5 miljoen kilometer van de aarde in de richting van de zon. Afhankelijke van de snelheid van de zonnewind, passeert deze DSCOVR ongeveer 45 tot 90 minuten voordat deze aarde bereikt. Zo kunnen we kort van tevoren een goede indicatie krijgen van de eigenschappen van de zonnewind die op weg is naar aarde. De belangrijkste parameters waar we naar kunnen kijken zijn: Bt, Bz, snelheid en dichtheid. De 'real-time' data kunnen we op verschillende apps en websites terugvinden. Lees hier meer over het lezen en interpreteren van de zonnewindgegevens. 

De zonnewinddata zijn onze belangrijkste bron om Noorderlichtkansen te kunnen voorspellen. Om je kansen om het Noorderlicht te zien tijdens je reis, raad ik je daarom aan je hier vooraf in te verdiepen. Lees hier meer over het lezen en interpreteren van de zonnewindgegevens.

Lange termijn voorspelling

Tegenwoordig kun je ook al weken van tevoren een indicatie van de voorspelde Noorderlicht activiteit krijgen. Om precies te zijn: 27 dagen vooruit, oftewel ongeveer één omwenteling van de zon. Heel fijn voor het plannen van een trip op korte termijn! Deze voorspelling is vooral gebaseerd op terugkerende en betrouwbare zonneverschijnselen. Een voorbeeld hiervan is een zonnewindstroom afkomstig vanuit een coronaal gat. Dit zijn plaatsen op de zon waar het magnetisch veld van de zon zich tot in de ruimte uitstrekt zodat het hete gas kan ontsnappen. In plaats van het hete gas samen te houden, zorgen deze open veldlijnen ervoor dat er een coronaal gat ontstaat waardoor er met hoge snelheid zonnewind en -deeltjes uit ontsnappen. Coronale gaten zijn goede voorspellers voor verhoogde KP-waardes en zonnestormen. 

 

  

Lange termijn KP-voorspelling (links) en een coronaal gat (rechts). Bron: SpaceWeatherLive.com

Apps

Een makkelijke manier om de zowel lange als korte termijn voorspellingen in de gaten te houden, is via een app. Eerder noemde ik al de apps SpaceWeatherLive (link naar Google Play Store en App Store) en Arcticans Aurora Forecast (link naar Google Play Store en App Store). In beide apps vind je voor jouw locatie bijvoorbeeld informatie over de KP-index, het OVATION-model, de lange termijn voorspelling en ook meer technische data, zoals snelheid en dichtheid van de zonnewind en de Bz-waarde. De Arcticans Aurora Forecast maakt daarnast een (intelligente) inschatting van de kans om op jouw locatie op dat moment het Noorderlicht te kunnen zien.

 

Wat is het beste moment om een Noorderlichtreis te maken?

In ieder geval tussen eind augustus en maart. Maar voor welke maand je kiest is helemaal afhankelijk van jouw wensen. Een aantal overwegingen die je mee kunt nemen bij het plannen van jouw Noorderlichtavontuur:

• Statistisch gezien heb je het meeste kans om het Noorderlicht te zien rond 22 maart en 22 september, tijdens de zogenaamde zonnewende of equinox. Op deze twee momenten in het jaar staat de zon loodrecht boven de evenaar. Simpel gezegd kunnen de geladen deeltjes op deze twee momenten in het jaar het makkelijkst het magnetisch veld van de aarde binnendringen.  
• Van november tot en met februari zijn de dagen het kortst. Op sommige plekken komt de zon helemaal niet meer op en heb je maar een paar uurtjes daglicht. Dit betekent dat de avond al vroeg begint en je langer de tijd hebt om op zoek te gaan naar het Noorderlicht. Aan de andere kant heb je overdag minder tijd om je bestemming in het daglicht te verkennen.  
• Houd je van herfstkleuren, ben je een echte koukleum en/of kan de sneeuw je gestolen worden? Dan is september of begin oktober een goede tijd om te gaan. 
• Ga jij voor de 'full experience', inclusief sledehonden- en sneeuwscootertochten? Dan kun je het beste kiezen voor februari of maart. Dan kun je er met gerust hart vanuit gaan dat er voldoende sneeuw ligt.  
• Laatste tip: kijk ook naar de maankalender. De maanstand heeft namelijk invloed op hoe goed je het Noorderlicht kunt zien en de belichting van de voorgrond op je foto's. Bij volle maan is het een stuk lichter en kun je Noorderlicht minder goed zien. Volle maan kan aan de andere kant ook juist hele mooie plaatjes opleveren, bijvoorbeeld omdat je voorgrond beter belicht is. Voor nieuwe maan geldt vanzelfspreked het omgekeerde.

Ben jij een trip aan het plannen en heb je hierbij vragen over het Noorderlicht of over de voorspellingen? Neem dan gerust contact met mij op!